KWF en CBD olie

Het KWF heeft in december 2017 een standpunt gemaakt over de werking van CBD olie. Hieronder het volledige artikel:

 

Genezing niet bewezen, wel vermindering van klachten

Cannabis is de Latijnse naam voor hennep, een plant die bijzondere belangstelling geniet vanwege de psychische en lichamelijke effecten. Al sinds de oudheid is het een populair kruidengeneesmiddel waar kalmerende, pijnstillende, antidepressieve, slaapbevorderende, misselijkheidsonderdrukkende, ontstekingsremmende, krampwerende en eetlustopwekkende eigenschappen aan worden toegeschreven.

De bekendste cannabisproducten zijn marihuana (wiet) en hasj. Marihuana bevat de gedroogde bloemtoppen en blaadjes van de hennepplant. Hasj is de zuivere hars.

 

Werkzame bestanddelen

De werkzame bestanddelen van cannabis zijn de zogeheten cannabinoïden. Tetrahydrocannabinol (THC) en cannabidiol (CBD) zijn de belangrijkste. THC is het psychoactieve bestanddeel waar gebruikers high of stoned van worden. CBD tempert de effecten van THC, heeft een anti-psychotisch effect en lijkt te beschermen tegen verslaving. De verhouding tussen THC en CBD bepaalt de werking en bijwerkingen van cannabis.

 

Wetenschappelijk onderzoek

Vanwege de veelzijdige effecten zijn cannabinoïden erg interessant om medisch-wetenschappelijk te onderzoeken. Uit steeds meer studies blijkt dat cannabis soelaas biedt bij tal van klachten en ziektebeelden. Een overzicht van de wetenschappelijke stand van zaken is te vinden op de websites van de International Association for Cannabinoid Medicines en de International Cannabinoid Research Society.

 

Hieronder volgen de belangrijkste bevindingen met betrekking tot kanker.

Medicinale cannabis: klachtenvermindering

Volgens het Bureau voor Medicinale Cannabis (de overheidsorganisatie die verantwoordelijk is voor de productie van cannabis voor medicinale doeleinden) zijn er voldoende wetenschappelijke gegevens die aantonen dat cannabis werkzaam is bij:

• Pijn bij kanker, multiple sclerose, reumatische artritis en chronische darmontsteking
• Misselijkheid, verminderde eetlust, vermagering en verzwakking bij kanker en aids
• Misselijkheid en braken als gevolg van medicatie of bestraling bij kanker, hiv en aids
• Spierkrampen en spiertrekkingen bij multiple sclerose en ruggenmergschade
• Langdurige zenuwpijn, bijvoorbeeld door beschadiging van een zenuwbaan, fantoompijn, aangezichtspijn of chronische pijn die blijft bestaan na het genezen van gordelrooos
• Tics bij het syndroom van Gilles de la Tourette
• Therapieresistent glaucoom

Het is echter te optimistisch om te denken dat cannabis bij bovengenoemde klachten altijd werkt. Uit een vergelijkend onderzoek, waarin 79 cannabisstudies kritisch werden getoetst, blijkt dat de wetenschappelijke bewijsvoering niet altijd even sterk is. De bewijskracht voor verbetering van misselijkheid en overgeven bij chemotherapie werd zelfs als zwak geclassificeerd. Naar aanleiding van deze studie zijn diverse zorgverzekeraars gestopt met het vergoeden van medicinale cannabis vanuit de basisverzekering. Het Zorginstituut Nederland ziet geen aanleiding tot herbeoordeling van medicinale cannabis en wijst op belangrijke tekortkomingen in de bewijskracht van de studies.

 

Regelgeving en beschikbaarheid

Sinds september 2003 mogen artsen cannabis voorschrijven en apothekers het op recept afleveren. Er zijn meerdere varianten met elk hun eigen verhouding THC/CBD. Sinds 2015 is ook medicinale cannabisolie op doktersvoorschrift verkrijgbaar. In tegenstelling tot de vrij verkrijgbare cannabidiol-olie (CBD-olie), bevat medicinale cannabisolie ook THC.

 

Niet bewezen: cannabis geneest kanker

In de jaren ’70 namen wetenschappers voor het eerst het antikankereffect van cannabis onder de loep. Sindsdien zijn er honderden wetenschappelijke artikelen over het onderwerp verschenen. Met enige regelmaat komen er aanwijzingen naar voren dat cannabis kankercellen kan doden, afremmen en beletten om uit te zaaien. Ook blijkt cannabis invloed uit te oefenen op het afweersysteem, al zijn de resultaten op dit punt tegenstrijdig. Sommige studies laten een positief effect zien, andere een negatief.

Het lijdt weinig twijfel dat cannabis effect heeft op kankercellen, maar dat wil niet zeggen dat cannabis kanker geneest. Er is namelijk amper onderzoek bij patiënten gedaan. De claim dat cannabis(olie) kanker geneest, is dus niet te onderbouwen. Ook het Zorginstituut Nederland wijst op de geringe bewijskracht van de beschikbare publicaties.
Laboratoriumstudies

Vrijwel al het cannabisonderzoek betreft studies in proefdieren of cellijnen (kunstmatig in kweek gehouden kankercellen). Dergelijke laboratoriumresultaten zijn niet zonder meer door te vertalen naar de mens. Een levend menselijk lichaam is vele malen complexer. Een middel dat in een reageerbuis goed werkt, kan in de mens een ander of juist totaal geen effect hebben. Bijvoorbeeld omdat de darmen het niet goed opnemen, de lever het afbreekt of de nier het uitscheidt. Het is dus heel goed mogelijk dat het middel de tumor niet eens bereikt of in ontoelaatbare hoeveelheden moet worden toegediend om enig effect te sorteren.

Het is een interessante observatie dat cannabis kankercellen doodt, maar daarmee niet meteen een doorbraak. Heel veel stoffen hebben een vernietigend effect op kankercellen. Als je een scheut bleekwater over een klompje kankercellen giet, gaan deze ook allemaal dood, maar dat betekent niet dat bleekwater het antwoord op het kankervraagstuk is. De hamvraag is of een stof het tot veilig en effectief geneesmiddel kan schoppen. Daarvoor moeten heel veel onderzoeksstappen worden doorlopen. In dit traject vallen de meeste kandidaten vroeg of laat af. Bijvooorbeeld vanwege onacceptabele bijwerkingen of resultaten die niet beter zijn dan de huidige behandelmethoden.

 

Patiëntstudies

Ondanks enkele bemoedigende resultaten uit laboratoriumstudies, is er nog geen overtuigend bewijs dat cannabis kanker kan genezen. Deze bewijsvoering moet komen uit studies met ‘echte’ patiënten. Vooralsnog zijn die op één hand te tellen.

In een studie van Gúzman werd het effect van THC bestudeerd bij patiënten met glioblastoom (een agressieve hersentumor). Helaas valt uit deze studie weinig te concluderen. Er deden slechts 9 patiënten mee en zij overleden allen binnen een jaar. Dit past bij het ziektestadium waarin ze verkeerden. Bovendien was er geen controlegroep (glioblastoompatiënten die géén THC kregen) zodat vergelijken niet mogelijk is. De behandeling met cannabis leek wel veilig te zijn en gaf weinig bijwerkingen.

In een ander onderzoek stond glioblastoom eveneens centraal. Hierin werd het effect van nabiximols (een THC/CBD-bevattende mondspray) in combinatie met temozolomide onderzocht bij patiënten met teruggekeerd glioblastoom. Er deden 21 patiënten mee, van wie er 12 de onderzochte medicijncombinatie kregen en 9 temozolomide met een placebo. De eenjaarsoverleving bleek in de cannabisgroep hoger dan in de placebogroep (83% t.o.v. 53%). Dit resultaat nodigt uit tot grootschaliger onderzoek, maar vermeld moet worden dat het onderzoek mede mogelijk werd gemaakt door de fabrikant van nabiximols (Sativex©). Het betreft dus geen onafhankelijk onderzoek.

Momenteel loopt er ook een veiligheidsstudie naar dexanabinol (een synthetische cannabisvariant) bij vergevorderde vormen van kanker. Het doel is het vaststellen van de maximale veilige dosering. Secundair wordt ook gekeken naar het effect op de tumor. Ook dit onderzoek wordt medegefinancierd door de fabrikant van het onderzochte product.

Openstaande vragen

• Hoewel uit steeds meer laboratoriumstudies blijkt dat cannabis effect heeft op kankercellen, staan er nog vele vragen open. Deze zullen beantwoord moeten worden voordat goed onderzoek bij patiënten mogelijk is.
• Welk cannabisbestanddeel is het meest geschikt? THC, CBD, beide, andere? Natuurlijke of synthetische varianten?
• In welke samenstelling/concentratie?
• Wat is het precieze werkingsmechanisme?
• Welke dosering is optimaal? Wat zijn de neveneffecten bij die hoeveelheid?
• Welke kankersoorten komen in aanmerking?
• Wat is de beste toedieningsvorm (tablet, mondspray, druppels, injectie)? Cannabinoïden zijn moeilijk oplosbaar in water en dringen niet diep in het weefsel door. Dat bemoeilijkt effectieve tumorbestrijding.
• Wat zijn de interacties met andere kankerbehandelingen (zoals chemotherapie)? Zijn er combinaties die het behandelresultaat nog verder verbeteren?
• Wat is de meerwaarde t.o.v. huidige behandelingen?

Er is dus nog veel voorwerk nodig voordat vaststaat hoe cannabis als behandeling in de praktijk kan worden gebracht. Tot die tijd zijn patiëntenstudies lastig op te zetten. Het lijkt misschien eenvoudig om patiënten die zich vrijwillig aanbieden cannabis te geven en een andere patiëntengroep niet en vervolgens de uitkomsten te vergelijken, maar die benadering is weinig wetenschappelijk. Je moet dan voor elke kankersoort meerdere studies opzetten met verschillende cannabisproducten in verschillende toedingsvormen en doseringen. Dat is praktisch onuitvoerbaar, veel te duur en lijkt meer op giswerk dan wetenschappelijk onderzoek.

 

Succesverhalen

Het internet staat vol verhalen en video’s over kankerpatiënten die tegen alle verwachtingen in zijn genezen door cannabis. Hoe graag KWF zulke individuele succesverhalen ook zou willen geloven, ze zijn oncontroleerbaar en daardoor niet geschikt als bewijs. Uit dergelijke verhalen is onmogelijk vast te stellen of er inderdaad sprake is van genezing en of cannabis daar überhaupt een rol bij speelde. Meestal ontbreken medische gegevens zoals ziektestadium, eerdere behandelingen en prognose. Hetzelfde geldt voor namen van artsen en behandelcentra. Ook worden vaak verkeerde conclusies getrokken of onjuiste verbanden gelegd. Een genezen kankerpatiënt die cannabis gebruikt, staat niet gelijk aan een kankerpatiënt die dánkzij cannabis is genezen. Bovendien blijft de grote groep cannabisgebruikers die niet van hun kanker genezen meestal buiten beschouwing.

Het is zelfs mogelijk dat de persoon in kwestie helemaal geen kanker heeft (gehad). Soms blijkt een verhaal volledig verzonnen. Ook opmerkelijk is dat deze wonderbaarlijke cannabisgenezingen nooit in wetenschappelijke vakbladen staan beschreven. De bron betreft vaak natuurgeneeskundige websites die weinig op hebben met de reguliere geneeskunde of websites die pleiten voor legalisering van softdrugs.
KWF is dus niet overtuigd van individuele succesverhalen. Goed en gedegen wetenschappelijk onderzoek is en blijft de enige en beste manier om te achterhalen welke behandelingen veilig en effectief zijn.

 

KWF en cannabisonderzoek

KWF hoopt dat toekomstige (patiënt)studies belangrijke vragen omtrent veiligheid, toedieningsvorm, dosering, werkzaamheid en doelgroep zullen beantwoorden. Bij overtuigend bewijs zal KWF de ontwikkeling van cannabis tot kankermedicijn geen strobreed in de weg liggen. Alle initiatieven die bijdragen aan onze missie ‘minder kanker, meer genezing en een betere kwaliteit van leven’, komen in aanmerking voor steun van KWF.

KWF financiert op dit moment geen onderzoek naar cannabis(bestanddelen), maar staat open voor elk goed onderzoeksvoorstel op dit gebied. De KWF Adviesraad zal deze volgens de gebruikelijke procedure beoordelen op wetenschappelijke kwaliteit, haalbaarheid en relevantie. Bij een positief oordeel en voldoende budget is financiering mogelijk.

 

KWF-advies

KWF heeft geen bezwaar tegen het gebruik van medicinale cannabis ter bestrijding van klachten die samenhangen met kanker(behandeling). Op voorwaarde dat het middel wordt voorgeschreven door een bevoegde arts.

KWF raadt cannabis(olie) ter behandeling van kanker niet aan. Patiënten die desondanks cannabis (willen) gebruiken, adviseren wij om dit te bespreken met hun arts. Deze kan dan adequaat inspelen op eventuele bijwerkingen en rekening houden met de invloed van cannabis op de voorgeschreven behandeling. KWF raadt nadrukkelijk af om cannabis te verkiezen boven een reguliere behandeling.

Gebruikers dienen zich goed te realiseren dat de veiligheid van niet-medicinale cannabis(olie) niet te garanderen is. De kwaliteit en samenstelling (percentage en verhouding werkzame bestanddelen) kunnen sterk variëren. Cannabis kan negatieve effecten hebben op het geheugen, de concentratie, het reactievermogen, de waarneming en de coördinatie. Andere ongewenste effecten die kunnen optreden zijn angst, paniek en hartkloppingen.

Geraadpleegde bronnen (selectie):

Cancer Research UK (scienceblog.cancerresearchuk.org/2012/07/25/cannabis-cannabinoids-and-cancer-the-evidence-so-far)
National Cancer Institute (www.cancer.gov/about-cancer/treatment/cam/hp/cannabis-pdq)
Voeding&Kankerinfo (www.voedingenkankerinfo.nl/heeft-het-zin-om-wietolie-te-gebruiken-bij-kanker)
Bureau voor Medicinale Cannabis (www.cannabisbureau.nl)
International Association for Cannabinoid Medicines (www.cannabis-med.org/index.php?lng=nl)
International Cannabinoid Research Society (icrs.co)
Kanker.nl (www.kanker.nl/bibliotheek/medicinale-cannabis/wat-is/7995-medicinale-cannabis)
Zorginstituut Nederland (www.zorginstituutnederland.nl/)
Jellinek (www.jellinek.nl/informatie-over-alcohol-drugs/cannabis/)
Trimbos Instituut (assets.trimbos.nl/docs/cfe1a783-08e9-4015-9005-81ad6027d347.pdf)
Stichting Mediwiet (www.stichtingmediwiet.nl/info/onverdunde-wietolie-en-kanker/)
Patienten Groep Medicinale Cannabis Gebruikers (pgmcg.nl/gebruik-van-medicinale-cannabis-bij-kanker/)
Guzmán M, Duarte MJ, Blázquez C, et al. A pilot clinical study of Δ9-tetrahydrocannabinol in patients with recurrent glioblastoma multiforme. British Journal of Cancer. 2006;95(2):197-203. doi:10.1038/sj.bjc.6603236.
GW Pharmaceuticals https://www.gwpharm.com/about-us/news/gw-pharmaceuticals-achieves-positive-results-phase-2-proof-concept-study-glioma
A Study of Dexanabinol in Combination With Chemotherapy in Patients With Advanced Tumours. https://clinicaltrials.gov/ct2/show/NCT02423239
Whiting PF, Wolff RF, Deshpande S, Di Nisio M, Duffy S, Hernandez AV, Keurentjes JC, Lang S, Misso K, Ryder S, Schmidlkofer S, Westwood M, Kleijnen J. Cannabinoids for Medical Use – A Systematic Review and Meta-analysis. JAMA. 2015;313(24):2456-2473. doi:10.1001/jama.2015.6358
Hill KP. Medical Marijuana for Treatment of Chronic Pain and Other Medical and Psychiatric Problems – A Clinical Review. JAMA. 2015;313(24):2474-2483. doi:10.1001/jama.2015.6199
Fowler CJ. Delta(9) -tetrahydrocannabinol and cannabidiol as potential curative agents for cancer: A critical examination of the preclinical literature. Clin Pharmacol Ther. 2015 Jun;97(6):587-96. doi: 10.1002/cpt.84. Epub 2015 May 2.
NEMO Kennislink (www.nemokennislink.nl/publicaties/cannabis-is-echt-een-moeilijke-rakker)
Transvaal Apotheek Den Haag www.transvaalapotheek.nl/cannabis-olie-2/
PubMed (www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/)